आजको समयमा इजरायल र इरानबीचको वैर एकदमै खतरनाक रूपमा हेरिन्छ। तर सधैं यस्तो थिएन। यी दुई देशको सम्बन्ध कहिल्यै मिल्दैन भन्ने होइन — कहिल्यै झगडा नै थिएन भन्ने समय पनि थियो। यो दुश्मनी बिस्तारै धर्म, राजनीति, क्रान्ति र मध्यपूर्वमा चल्ने परोक्ष युद्ध (प्रोक्सी वार) का कारण बढ्दै गयो।
१९४७ भन्दा अघि: यहूदी र पर्सियनबीच मेलमिलापको सम्बन्ध
इजरायल अस्तित्वमा आउनुभन्दा धेरै पहिले, यहूदी समुदाय पर्सिया (अहिलेको इरान) मा शान्तिपूर्वक बसिरहेको थियो। दुई हजार वर्षभन्दा बढी समयसम्म उनीहरूबीच खासै झगडा भएको सुनिँदैन। पर्सियन राजाहरूले कहिलेकाहीं यहूदीहरूको हितमा कामसमेत गरेका थिए, जस्तै बेबिलोनबाट फर्कन सहयोग गर्नु।
त्यो समय प्यालेस्टाइन क्षेत्र ब्रिटिश शासनमा थियो। इरान (त्यतिबेला पर्सिया) एक राजतन्त्र थियो, र यहूदी वा इजरायलसँग उसको कुनै गहिरो झगडा थिएन।
इजरायल कसरी बन्यो?
दोश्रो विश्वयुद्धपछि यहूदीहरू नरसंहार (होलोकास्ट) बाट धेरै प्रभावित भए। यसैको असरले अन्तर्राष्ट्रिय समुदायमा यहूदीहरूको लागि एउटा स्थायी राष्ट्र बनाउने सोच बलियो बनायो।
१९४७ मा संयुक्त राष्ट्रसंघले प्यालेस्टाइनलाई दुई राष्ट्रमा विभाजन गर्ने योजना ल्यायो — एक यहूदी राष्ट्र, अर्को अरब राष्ट्र। यहूदी पक्षले योजना स्वीकार गर्यो तर अरब देशहरूले अस्वीकार गरे। जब इजरायलले १९४८ मा स्वतन्त्रता घोषणा गर्यो, त्यसपछि तुरुन्तै युद्ध सुरु भयो — यो थियो पहिलो अरब-इजरायल युद्ध।
तस्बिर: प्यालेस्टाइनका लागि बेलायतीम्यान्डेट
तस्बिर: सन् १९४७ को संयुक्त राष्ट्रको प्यालेस्टाइन विभाजन योजना
अरब-इजरायल युद्धहरू र इरानको भुमिका
इजरायल १९४८, १९६७ र १९७३ का युद्धहरूमा बाँच्न मात्र होइन, आफ्नो भूभाग पनि विस्तार गर्न सफल भयो। यी युद्धहरूकै कारण हजारौं प्यालेस्टिनीहरू विस्थापित भए, जसले मुस्लिम समुदायमा ठूलो असन्तोष जन्मायो।
तर ती बेलाको इरान फरक थियो। त्यहाँ शाह (राजा) सत्तामा थिए, जो पश्चिमी देशहरूसँग मिल्दाजुल्दा थिए। इरानले इजरायललाई १९५० मै मान्यता दिएको थियो, र गोप्य रूपमा आर्थिक तथा सैन्य सहकार्य पनि भइरहेको थियो।
तर सन् १९७९ को इस्लामिक क्रान्तिले सबथोक उल्ट्याइदियो।
तस्बिर: इरानका शाह अमेरिकी राष्ट्रपति जिमी कार्टरसँग
सन१९७९ को क्रान्तिपछि इरान–इजरायल सम्बन्ध बिग्रियो
क्रान्ति अघि इरान अमेरिका र इजरायलसँग निकट थियो। शाहको शासनमा देश खुलेको र पश्चिमीसँग सहकार्यमा आधारित थियो। तर जब क्रान्तिले शाहलाई हटायो र अयातोल्लाह खमेनीको नेतृत्वमा इस्लामिक गणराज्य बन्यो, इजरायलसँगको सम्बन्ध पूरै टुट्यो।
तस्बिर: सन् १९७९ को इस्लामिक क्रान्ति
क्रान्तिपछि इरान इजरायलको किन विरोधी बन्यो?
क्रान्तिपछि बनेको इरानी शासनले इजरायललाई यस्तो रूपमा हेर्न थाल्यो:
१. मुस्लिम भूमिको कब्जा गर्ने शक्तिको रूपमा,
२. पश्चिमी हस्तक्षेपको प्रतीकको रूपमा,
३. मुस्लिम एकतालाई कमजोर पार्ने देशको रूपमा,
४. र धार्मिक शत्रुको रूपमा।
खमेनीले खुलेर इजरायललाई “क्यान्सर” भनेका थिए, र त्यो विचार अहिले पनि इरानको शासनमा देखिन्छ। अहिलेका सर्वोच्च नेता खामेनी इजरायललाई “जायोनिस्ट शासन” भन्ने गर्छन्, न कि देश।
तस्बिर: आयतोल्लाह सय्यद अली होसैन खामेनी
इरानको रणनीति: प्रत्यक्ष होइन, परोक्ष लडाइँ
इरान सिधै इजरायलसँग लड्न जाँदैन। बरु, उसले विभिन्न लडाकु समूहहरूलाई सहयोग गरेर इजरायललाई घेर्ने रणनीति अपनाएको छ।
जस्तै:
हिजबुल्लाह (लेबनान): इरानले हतियार र पैसा दिएको एक शक्तिशाली समूह।
हामास र इस्लामिक जिहाद (गाजा): प्यालेस्टिनी समूहहरू, जसलाई इरानले सहयोग गर्छ।
शिया मिलिसिया (इराक, सिरिया, यमन): इरानले सहयोग पुर्याउँदै आएका समूहहरू।
इजरायलले यस्ता समूहहरूका ठेगानाहरूमा बारम्बार हमला गर्छ — विशेषगरी सिरिया र लेबनानमा।
तस्बिर: इजरायल वरिपरि इरानी प्रोक्सीहरू
७ अक्टोबर २०२३: हामासको ठुलो हमला
२०२३ को अक्टोबरमा हामासले गाजाबाट इजरायलमा आक्रमण गर्यो। यो एकै दिनमा भएको सबैभन्दा ठूलो हमला थियो — १,००० भन्दा बढी इजरायली मारिए। इरानले यो आक्रमण नगरे पनि, उसले हामासलाई वर्षौंयता सहयोग दिँदै आएको थियो। त्यसैले इजरायलले त्यसको दोष इरानलाई दियो।
१३ जुन २०२५: इजरायलको हमला रइरानको प्रतिक्रिया
१३ जुन २०२५ मा इजरायलले इरानका आणविक र सैन्य संरचनामाथि ठूलो हवाई हमला गर्यो। यस "Operation Rising Lion" नामको कारबाहीमा इरानका नाटान्ज र फोर्डोजस्ता मुख्य आणविक केन्द्रहरू, मिसाइल गोदामहरू र केही शीर्ष वैज्ञानिक तथा IRGC कमाण्डरहरू लक्षित थिए।
इजरायलले इरानलाई आणविक बम बनाउने नजिक पुगेको ठान्यो। Begin Doctrine अनुसार, इजरायलले यस्तो अवस्थामा पहिले नै हमला गरेर सम्भावित खतरा हटाउनुपर्ने रणनीति अपनाएको हो। यो रणनीति पहिले इराक (१९८१) र सिरिया (२००७) मा पनि प्रयोग भएको थियो।
IAEA लगायतका संस्थाहरूले इरानको आणविक कार्यक्रमबारे चासो व्यक्त गरिरहेका थिए। केही अमेरिकी विशेषज्ञहरूले इजरायलको कारबाहीलाई “रोकथामका लागि सावधानीपूर्ण कदम” भनेका छन्, भने केहीले यसले ठूलो युद्ध निम्त्याउने चेतावनी दिएका छन्।
इरानले हमला भएको केही घण्टामै १०० भन्दा बढी ड्रोन र मिसाइल इजरायलतर्फ पठायो। तीमध्ये धेरैजसो रोकिएका भए पनि, केहीले क्षति पुर्याएका छन्। इरानले यो कदमलाई “युद्धको घोषणा” भनेको छ।
निष्कर्ष
इरान र इजरायलबीचको दुश्मनी केवल भूगोल वा धर्मको विषय होइन, यो दुई विपरीत विचारधाराबीचको टकराव हो। इरानको इस्लामिक शासन इजरायलको अस्तित्व नै अस्वीकार गर्छ, उसलाई मुस्लिम भूमिको "अवैध कब्जाकर्ता" ठान्छ। उता, इजरायलले इरानलाई आफ्नो अस्तित्वको सबभन्दा खतरनाक दुश्मन ठान्छ, खासगरी इरानको आणविक महत्वाकांक्षा र उसको छायाँ युद्ध (proxy war) रणनीति कै कारण।
इजरायलले २०२५ को हमला केवल डरका कारण होइन, तर रणनीतिक आवश्यकताका रूपमा गर्यो, इरानलाई आणविक बम बनाउन नदिन। यो कदमले स्पष्ट गरिदिएको छ कि यो द्वन्द्व अब केवल अप्रत्यक्ष लडाइँमा सीमित छैन; यदि परिस्थिति नियन्त्रणबाहिर गयो भने सिधा युद्धको सम्भावना समेत बढ्दो छ। यी दुई देशबीचको दुश्मनी अब स्थायी टकरावजस्तो देखिन थालेको छ, जहाँ समाधानभन्दा भिडन्तको सम्भावना अझ बढी छ।
