काठमाण्डौ । हिन्दु महिलाहरूको महान् पर्व हरितालिका तीज आज देशभरि श्रद्धा एवं भक्ति साथ मनाइँदैछ । भाद्र शुक्ल तृतीयाका दिन पर्ने यस पर्वमा देवादिदेव महादेवको आराधना गरी पारिवारिक सुख, शान्ति र कल्याणको कामना गर्दै व्रत बस्ने परम्परा रहँदै आएको छ ।

पौराणिक मान्यताअनुसार हिमालयकी पुत्री पार्वतीले महादेवलाई पति पाउन कठोर तपस्या गरेको दिनकै सम्झनामा यो पर्व सुरु भएको हो । पार्वतीलाई इच्छाविपरीत विवाह गराउने प्रयास भएपछि साथीहरूले उनलाई लुकाएको र त्यही स्थानमा उनले निराहार व्रत गरी महादेवलाई पतिका रूपमा प्राप्त गरेको कथाले हरितालिका व्रतको नाम र महत्त्व व्याख्या गर्छ । ‘हरित’ शब्दको अर्थ ‘हरण गरिएको’ र ‘आलिका’ शब्दको अर्थ ‘साथी’ हुने भएकाले यस पर्वलाई हरितालिका भनिन्छ ।

धर्मशास्त्रविद्हरूका अनुसार यो व्रत केवल श्रीमान्को दीर्घायुका लागि मात्र नभई पारिवारिक सुख, अटल सौभाग्य, सन्तान प्राप्ति तथा अविवाहित केटा-केटीले योग्य वर-वधु पाउनका लागि पनि गरिन्छ । स्वास्थ्य अवस्थाअनुसार व्रत निराहार, जलाहार वा फलाहार गरी तीन तरिकाले गर्न सकिने प्रावधान रहेको प्राडा रामचन्द्र गौतम बताउँछन् ।

नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समितिका पूर्वअध्यक्ष प्राडा देवमणि भट्टराइका अनुसार महिलासँगै पुरुषले पनि व्रत लिन सक्ने व्यवस्था छ । “तीज केवल महिलाको पर्व भन्ने बुझाइ गलत हो, यो नित्य र काम्य दुवै खालको व्रत हो,” उनले स्पष्ट पारे ।

तीज पर्वको प्रारम्भ दर खाने दिनबाट हुन्छ । सोमबार दर खाइ आज व्रत बस्ने परम्परा रहेको छ । भाद्र शुक्ल तृतीयामा हरितालिका व्रत, चौथीमा गणेश पूजा र पञ्चमीका दिन सप्तऋषि तथा अरुन्धतीको पूजा गरी पर्व सम्पन्न गरिन्छ ।

धर्मशास्त्रविद्हरूले पछिल्ला वर्षहरूमा तीजको नाममा देखिएको तडकभडक र प्रदर्शन संस्कृतिको मौलिकता हराउने खतरासमेत चेतावनी दिएका छन् ।